NajĹwiÄtsze ĹwiÄto Wielkanocy
Świętem nad Świętami nazywamy Wielkanoc, która przyćmiewa swym blaskiem inne święta, jak słońce przyćmiewa inne gwiazdy. W Graduale i Antyfonie, zastępującej wszystkie hymny oficyów, śpiewa Kościół: „Oto dzień, który Pan sprawił; radujmy i cieszmy się nim.” A w śpiewie procesyjnym, podanym niżej, słyszymy słowa: „ Haec est clara dies, clararum clara dierum. Haec est sancta dies.”
Mszę Wielkiej Soboty odprawiano dawniej w samą Świętą Noc, a towarzyszyły jej liczniejsze i piękniejsze, niż dziś ceremonie. Przy pochodzie do chrzcielnicy śpiewano Litanię, o której wspomina jeszcze Amalar. Ceremonie dawniejsze opisuje Rhabanus Maurus. Mszy Wielkanocnej nie było wolno zacząć przed pojawieniem się gwiazd na Niebie. Dziś jeszcze podaje Prefacya określenie Najświętszej Nocy „W tej szczególniejszej Nocy.” Więc można też uważać tę Mszę za wstęp do uroczystości Wielkanocnej, jak Pasterka jest wstępem do Bożego Narodzenia. Po krótkim wypoczynku nocnym zgromadzali się dawniej wierni na obchód uroczystości Zmartwychwstania, przyczem wynoszono z Grobu Najświętszy Sakrament lub może wizerunek Ukrzyżowanego.
Prumeński troparz (Paryż) podaje dramatyczne śpiewy duetowe, przypominające przedstawienia podczas Bożego Narodzenia, gdzie to chór, podzielony na Aniołów i pasterzy (pueri et monachi), sławi Matkę Bożą z Dzieciątkiem w żłóbku.
Dwaj za Aniołów przebrani śpiewacy stawali u grobu i pytali przychodzące o brzasku niewiasty i Apostołów:
„Quem quaeritis in sepulero, o Christicoale? – Kogo szukacie w Grobie, czcicielki Chrystusa?”
Odpowiedź brzmiała:”Jezusa ukrzyżowanego, Nazareńskiego, o Posłowie Niebiescy.”
Rzekomi Aniołowie mówili na to: „Nie masz Go tu, non est hic; powstał jako przepowiedział. Idźcie i głoście Jego zmartwychwstanie. Alleluja. Pójdźcie, a oglądajcie miejsce, gdzie był położony Pan. Alleluja. Alleluja!
Zbliżali się klerycy, okadzali Grób, z którego przedtem zabrano krzyż, rozpościerali białe prześcieradło i śpiewali: Resurrexit! Zmartwychwstał dziś Pan, zmartwychwstał Lew srogi, Chrystus, Syn Boży. Deo gratias dicite, eja. Niechaj teraz powiedzą Żydzi, jako żywie On, żywie Bóg.
Lud wszystek śpiewał radośnie „Chrystus zmartwychwstał” i inne pieśni.
Procesya Wielkanocna przed Sumą.
W rękopisach Echternacheńskich jest znowu mowa o uroczystej procesyi przed sumą. Gdy już pokropiono wiernych wodą święconą wśród śpiewu Vidi aquam, przyczem śpiewano Antyfonę, zawartą także w rytuale trewirskim:
„Gdy Król chwały, Chrystus, zstąpił do piekieł na zwycięstwo i chórowi Aniołów kazał zdjąć bramy piekielne, zawołała rzesza Świętych, trzymanych w więzieniu śmierci, ze łzami w oczach: Przybyłeś, Upragniony, którego oczekiwaliśmy w ciemnościach, byś nocy tej wyprowadził uwięzionych z więzienia. Ciebie wzywały westchnienia nasze, pożądały Ciebie obfite łzy nasze. Stałeś się Nadzieją wątpiących, Pociechą w utrapieniach. Alleluja.”
Następnie intonowali dwaj śpiewacy piękny recytatyw:
Salve, festa dies, toto venerabilis aevo.
Hymn ten miał ułożyć Wenaty Fortunatus w VII wieku, a stał się ten hymn tak popularnym, że tłomaczono go na różne języki i potworzono na jego podobieństwo hymny na Wniebowstąpienie, Zielone Święta, Boże Ciało itd.
Procesya trwała zapewne dłużej, niż ten śpiew, dlatego przy wejściu do klasztoru intonowali mnisi echternacheńscy drugą pieśń: Sedit Angelus. Siedział Anioł przy Grobie Pana w szacie chwały. Ujrzały go niewiasty i bały się zbliżyć. Wtem przemówił Anioł do nich: „Nie lękajcie się”. Śpiew ten wraz z responsoryami trwał dość długo.
Po procesyi, która odbywała się w każdą Niedzielę, a której pozostałością jest bez wątpienia dzisiejsze „Asperges”, zaczynała się właściwa Msza Introitem: Resurrexi et adhuc sum tecum.
Nie poprzestawano jednak na samym tekście liturgicznym, lecz upiększano go różnymi dodatkami. I tak przed Introitem śpiewano preambuł, brzmiący według troparza echternacheńskiego tak:
„Postquam, factus homo, tua jussa paterna peregi,
In Cruce morte mea mortis Erebum superando.”
Teraz dopiero następowały słowa Introitu: Resurrexi, przyczem zaraz pierwszy ustęp miał znowu wstawkę:
In regno superno tibi coaequalis,
Jam ultra in aeternum semper immortalis.
W Prumeńskim troparzu czytamy znowu preambuł:
Christus, devicta morte, personet voce clara Patri dicens.
Dwa dalsze tropy Introitu brzmiały: „Dormivi, Pater” i „Gaudete et laetamini”.
W niektórych rękopisach znajdujemy włączony do uroczystości Wielkanocnych ów śpiew akklamacyjny, wspomniany wyżej przy Epifanii, przyczem przystępowali dwaj rycerze, starsi adwokaci lub Kapłani, i intonowali śpiew litanii: Christus vincit, Christus regnat, Christus imperat.
Suma.
Modlitwa Kościelna.
Boże, który w dniu dzisiejszym, po pokonaniu śmierci, otworzyłeś przez Twojego Jednorodzonego bramę wiecznej szczęśliwości, daj nam z pomocą łaski Twej spełniać dobre postanowienia, jakie wszczepiasz w serca nasze. Przez tegoż Jezusa Chrystusa Pana naszego. Amen.
Epistoła.(1. Kor. 5, 7-8).
Sekwencya.(Psalm).
Victimae paschali Laudes immolent Christiani.
Wdzięczni winni chrześcijanie Wielkanocną Ofiarę wychwalać.
Agnus redemit oves; Christus innocens Patri Reconciliavit peccatores.
Baranek owieczki odkupił; Chrystus niewinny grzeszników z Ojcem pojednał.
Mors et vita duello Conflixere mirando Regnat vivus.
Śmierć i życie walczyły spół straszliwie. Pan żywota zwyciężył Swą śmiercią I żyw króluje.
Dic nobis, Maria, Quid vidisti in via?
Powiedz Maryo coś widziała po drodze?
Sepulchrum Christi viventis et glariam vidi resurgentis,
Widziałam Grób Chrystusa żywego I chwałę Zmartwychwstałego
Angelicos testes, Sundarium et vestes.
Aniołów świadkami, z prześcieradłem i chustami.
Surrexit Christus, spes mea, praecedet vos in Galilaeam.
Chrystus, moja nadzieja, zmartwychwstał; spieszcie za nim do Galilei.
Scimus Christum surrexisse a mortuis vere.
Wiemy, iż Chrystus prawdziwie z martwych powstał.
Tu nobis, victor Rex, misere. Amen. Alleluja
Zmiłuj się nad nami, zwycięski Królu. Amen. Alleluja.
Ewangelia.(Mar. 16, 1-7).
Przed rozpoczęciem uroczystej Mszy odbywa się we wielu miejscowościach poświęcanie potraw, a więc mięsa, jaj, chleba itp. Symboliczne znaczenie mają pisanki, czyli farbowane jaja Wielkanocne. Jako kurczę przebija sobie samo skorupę jaja, tak Chrystus sam otworzył Sobie zamknięty grób. Chleb poświęcany ma przypomnieć eulogie. Według Duranda i Beletha nie powinniśmy w ten dzień jeść nic co nie jest poświęconem przez Kapłana.
W Rzymie odśpiewywano dawniej Epistoły i Ewangelie w języku łacińskim i greckim i przyjmowano uroczyście Komunię pod obiema postaciami. U Greków istnieje dziś jeszcze zwyczaj, iż w czasie Wielkanocnym aż do Wniebowstąpienia poświęca się uroczyście chleb jako „panagia” i rozdziela się takowy wiernym.
Opr. Piotr Blachowski |
