Ku StaĹemu Diakonatowi w Polsce
Marek Andrzej
Rocznik Diakon - Polihymnia Lublin
Problem wprowadzenia diakonatu stałego w Polsce po raz pierwszy został postawiony przez ks. prof. dra hab. Mariana Rechowicza, ówczesnego rektora KUL, w pracy zbiorowej Diaconia in Christo opracowanej przez Karola Rahnera i jego ucznia Herberta Vorgrimlera. To dzieło ukazało się - jak wiemy - w początkach trwania Soboru Watykańskiego II i niewątpliwie przyczyniło się do opowiedzenia się Ojców soborowych za wprowadzeniem diakonatu jako właściwego i trwałego stopnia hierarchicznego, który „będzie można udzielać (...) dojrzałym mężczyznom, również żyjącym w stanie małżeńskim, a także zdolnym do tego młodzieńcom” (KK 29). Interesujące w tym opracowaniu jest to, że jego Autor, późniejszy biskup lubaczowski, opowiada się za wprowadzeniem diakonatu kobiet, dosłownie: członkiń zakonów bezhabitowych, ponieważ nie będą tak podatne na inwigilację komunistycznych służb bezpieczeństwa, jak żonaci mężczyźni. Ten tekst do 1970 r. był właściwie jedynym poważnym opracowaniem, które nigdy nie zostało opublikowane w języku polskim, a wnikliwej analizie i krytyce zostało poddane dopiero na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Oczywiście, pojawiały się w tym czasie teksty informujące o diakonacie stałym, choćby z racji trwającego Soboru Watykańskiego II lub recepcji jego nauki (A. Bardecki), a także opracowania tłumaczone (H. Kramer, J. Hornef). To wszystko nie świadczyło o przyswojeniu myśli teologów Zachodu na temat diakonatu lub związku z ośrodkami promującymi wznowienie tej instytucji w Kościołach lokalnych. Dopiero artykuł ks. Ludwika Kalińskiego, a następnie publikacje Marka Marczewskiego stanowiły o związku teologicznej refleksji nad diakonatem z teologiczną myślą Zachodu. Od 1973 r. dzięki inicjatywie Marczewskiego, Polska była reprezentowana na międzynarodowych zjazdach, które były organizowane przez Internationales Diakonatszentrum we Fryburgu Niemieckim, a następnie przez Internationales Diakonatszentrum zum Studium und zur Förderung des Diakonates Rottenburg-Freiburg.
Obfite czerpanie z teologicznej literatury Zachodu oraz kontakt z wieloma ośrodkami diakonackimi Europy i obu Ameryk, podczas międzynarodowych sympozjów, sprawiły, że prowadząc jako młody doktor teologii zajęcia w Suwałkach, w filii Wydziału Teologicznego Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie (obecnie: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie) za radą ks. Jerzego Zawadzkiego, ówczesnego dyrektora ośrodka filialnego, zdecydował się na założenie i prowadzenie Kręgu Diakonackiego w Suwałkach, który kilka lat później znalazł swe miejsce w strukturze Stowarzyszenia „Gaudium et Spes” w Suwałkach.
Krąg Diakonacki w Suwałkach istniał od 1982 do 1993 r. Świadectwa małżeństw w nim uczestniczących zostały przedstawione w opracowaniu, które ukazało się we Włoszech, w zaprzyjaźnionym piśmie diakonów włoskich „Il diaconato in Italia”, zaś stan rzeczy, charakterystyczny tylko przyjęciem do wiadomości istnienia takiej inicjatywy przez zmieniających się hierarchów kościelnych, został przedstawiony w tekście wygłoszonym z okazji 25-lecia odnowy diakonat stałego w Niemczech (1968-1993).
Oczywiście, okres suwalski zaowocował nie tylko wydaniem pracy zbiorowej, która stanowiła plon międzynarodowego sympozjum o posłudze diakona w Kościele współczesnym oraz przygotowaniem kilkusetstronicowej publikacji „Vox Patrum”, poświęconej diakonatowi w starożytności, do dziś poszukiwanej, ale także nadzieją wielu serc, które były zdolne naśladować Chrystusa Sługę. Ostatnim akordem działania Kręgu w Suwałkach było zorganizowanie międzynarodowej konferencji „Diakonia - Diakon - Parafia” w Wesołej k. Warszawy (29 IX - 4 X 1993). W kilka lat później, w Lublinie, idea wprowadzenia diakonatu stałego w naszej Ojczyźnie została na nowo podjęta, dzięki inicjatywie Andrzeja Michniewicza.
Powstanie Kręgu Diakonackiego w Lublinie należy wiązać z jego nazwiskiem. Pracując jako sanitariusz w jednym ze szpitali lubelskich wiązał z wprowadzeniem diakonatu stałego w Polsce szansę na odnowę Kościoła w sensie nadania mu bardziej służebnego charakteru. Do pierwszego spotkania doszło w październiku 1996 r. w małym kręgu kilku osób związanych z życiem swoich parafii, po uzyskaniu uprzedniej zgody ordynariusza lubelskiego, ks. bpa prof. dra hab. Bolesława Pylaka. Kręgiem tym kierował najpierw Marek Marczewski, a od 1997 r. prowadzi go Andrzej Michniewicz. Jego praca magisterska Diakonat stały - starania o jego wprowadzenie w Kościele polskim po Vaticanum II (Lublin 1998) stanowi dokumentację działań podejmowanych w tym kierunku.
Krąg lubelski, podobnie jak suwalski, zaangażował się w pracę informacyjną oraz sympozjalną. W lutym 1998 r. ukazał się tematyczny numer „Ateneum Kapłańskiego” poświęcony diakonatowi. W roku 2000, razem z Instytutem Teologii Dogmatycznej KUL, przygotowano i przeprowadzono seminarium poświęcone rozumieniu urzędu diakona w kontekście nauczania Katechizmu Kościoła katolickiego o stałego o trzech stopniach święceń. Kolejne sympozjum w roku 2001 poświęcone miejscu i znaczeniu diakonatu w Kościele: Diakonat stały - próbą klerykalizacji laikatu? Teksty wygłoszone podczas tej konferencji są drukowane w tym numerze czasopisma.
Zupełnie nieoczekiwanie zagadnienie odnowy diakonatu stałego w Polsce zostało podjęte przez Konferencję Biskupów. Nie wydaje się, by przyczyn należało szukać w kończącym się wówczas II Polskim Synodzie Plenarnym (1991-1999). Na marginesie dodajmy, że wyraźne wskazanie za wprowadzeniem diakonatu stałego w naszym kraju znajduje się tylko w dokumencie dotyczącym liturgii, i to w jednym zdaniu: „Uważa się, że w naszej dzisiejszej sytuacji może stanowić znaczne wzbogacenie realizacji posłannictwa Kościoła” (Liturgia Kościoła po Soborze Watykańskim II art. 40).
W październiku 1998 r. została powołana przez Komisję Episkopatu Polski ds. Duchowieństwa czteroosobowa grupa ekspertów pod przewodnictwem ks. bpa dra Teofila Wilskiego, która miała przygotować odpowiedni materiał pozwalający księżom biskupom na rozeznanie sprawy diakonatu stałego i podjęcie odpowiednich decyzji. Do grupy ekspertów zostały powołane następujące osoby: ks. bp dr Stefan Cichy (Katowice), ks. prof. dr hab. Romuald Rak (Katowice) oraz dr Marek Marczewski (Lublin). Swą pracę komisja zakończyła w marcu 1999 r., przekazując Biskupowi Wilskiemu przygotowanie ostatecznego tekstu na plenarne posiedzenie Konferencji Episkopatu Polski. 20 VI 2001 r. podczas 313 plenarnego zebrania Konferencji Episkopatu Polski w Łowiczu księża biskupi w wyniku głosowania postanowili zwrócić się do Stolicy Apostolskiej z prośbą o pozwolenie na wprowadzenie w Polsce diakonatu stałego. Jednocześnie zobowiązano Komisję Episkopatu Polski ds. Duchowieństwa do przygotowania norm szczegółowych, zgodnych z obowiązującymi w Kościele powszechnym przepisami. Zorganizowanie tzw. zespołu ekspertów, który miałby przygotować projekty odpowiednich dokumentów, zlecono ponownie bp. Teofilowi Wilskiemu, który 18 X 2001 r. powołał czteroosobowe grono osób, mianując dra hab. Marka Marczewskiego przewodniczącym w Lublinie. Całość prac nadzorował Biskup Wilski. 22 X 2001 r. odbyło się pierwsze spotkanie robocze w składzie: ks. dr Leszek Adamowicz (prawo kościelne, Lublin), ks. dr Andrzej Czaja (dogmatyk, Opole-Lublin), dr hab. Marek Marczewski (teolog pastoralny, Lublin), mgr Andrzej Michniewicz (przewodniczący Kręgu Diakonackiego w Lublinie). Pierwsza redakcja Wytycznych dotyczących formacji diakonów stałych w Polsce była gotowa 25 III 2002 r. i została przesłana do konsultacji Komisji Episkopatu ds. Duchowieństwa. Spotkanie konsultacyjne odbyło się 29 IV tego roku, a ostateczna wersja, przygotowana przez grupę ekspertów została złożona na ręce Księdza Biskupa Wilskiego na początku lipca 2002 r.
Dnia 22 stycznia 2004 r., w liturgiczne wspomnienie św. Wincentego, diakona i męczennika, watykańska Kongregacja Edukacji Katolickiej zatwierdziła na okres sześciu lat dokument dotyczący formacji i posługi diakonów stałych w Polsce.
Marek Andrzej
Bibliografia:
Rechowicz M.: Das Problem des Diakonates im Hinblick auf die Situation und den Bedarf der Kirche in Polen. W: Diaconia in Christo. Über die Erneuerung des Diakonates. Hrsg. von K. Rahner und H. Vorgrimler. Freiburg-Basel-Wien 1962 s. 435-447
Marczewski M.: O eklezjologiczny i praktyczny wymiar posługi diakona stałego w Polsce. „Homo Dei” 63:1994 nr 2 s. 46-54
Bardecki A.: Wznowienie instytucji diakonatu. W: tenże. Kościół epoki dialogu. T. 1. Kraków 1966 s. 158-167
Kramer H.: Nowy typ diakona. W: Nowy obraz Kościoła po Soborze Watykańskim II. Praca zbior. pod red. B. Lamberta. Warszawa 1968 s. 110-120
Hornef J.: Diakonat jako święcenie trwałe. „Concilium” 4:1968 nr 1-10 s. 461-467
Kaliński L.: Stały diakonat w Kościele Zachodnim po Soborze Watykańskim II. „Prawo Kanoniczne” 13:1970 nr 3-4 s. 158-167
Marczewski M.: Diakonat w rozwoju. „Zeszyty Naukowe KUL” 17:1974 nr 3 s. 134-135
M. Morche. Zur Erneuerung des Ständigen Diakonats. Ein Beitrag zur Geschichte unter besonderer Berücksichtigung der Arbeit des Internationalen Diakonatszentrums in seiner Verbindung zum Deutschen Caritasverband. Freiburg im Br. 1996 (omówienie tej publikacji: „Ateneum Kapłańskie” 93:2001 t. 137 z. 2-3 s. 371-374)
Marczewski M.: Il »circolo diaconale« di Suwalki. Un’ esperienza Polacca. „Il Diaconato in Italia” 21:1988 nr 72-73 s. 97-104
Marczewski M.: Zur Situation des Ständigen Diakonates in Polen. „Dokumentation” 10:1993 s. 70-76 [Arbeitsemmeinschaft Ständiger Diakonat in der Bundesrepublik Deutschland]
Diakonat stały w Kościele współczesnym. Praca zbior. pod red. M. Marczewskiego. Suwałki 1991
Diakonat w Kościele starożytnym. „Vox Patrum” 9:1989 z. 17
Diakonia - diakon - parafia. Międzynarodowa konferencja w Wesołej. „Słowo - Dziennik Katolicki” 1993 nr 177 s. 2
Michniewicz A.: Starania o wprowadzenie diakonatu stałego w Polsce po Vaticanum II. W: M. Marczewski. Diakonat. Lublin 2000 s. 187-209
Diakonat w Kościele. „Ateneum Kapłańskie” 1998 t. 130 z. 2
Diakonat stały. Seminarium w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. „Roczniki Teologiczne” 48:2001 z. 2 s. 5-74
Marczewski M.: Diakonat stały w Polsce - szanse i zagrożenia. „Teologia Praktyczna” 3:2002 s. 275-285 |
